Hoe bepaal ik welk HVAC-systeem het beste past bij een bepaald gebouw of productieproces?

1: Wat is HVAC en waarom is het zo’n big deal voor installatietechnici?

HVAC staat voor Heating, Ventilation & Air Conditioning. Oftewel: verwarming, ventilatie en airconditioning. Soms duiken er nog extra letters op, zoals ‘R’ voor Refrigeration (koeling) of een extra ‘C’ voor Cooling. Maar het idee blijft hetzelfde: het regelen van een optimaal binnenklimaat in diverse omgevingen.

Waarom is dit zo belangrijk?

In kantoren en woningen draait het vaak om comfort: mensen willen niet zweten, rillen of kokhalzen van bedompte lucht. In productiebedrijven komt daar nog een flinke schep bovenop: temperatuur- en vochtigheidscontrole kan erg belangrijk zijn voor de productkwaliteit. Bovendien spelen gezondheid en veiligheid ook een grote rol (denk aan chemicaliën, fijnstof of dampen).

Waarom moet je dit als Installatietechnicus weten?

Simpel: in de Installatietechniek  ben je zelden alleen maar buizen aan het koppelen. Je bent vaak de adviseur, ontwerper én bouwer in één. Jij staat tussen de theorie en de praktijk in. Dus als je goed weet wat HVAC inhoudt, kun je een project van A tot Z begeleiden.

2: De bouwstenen van HVAC

Om het beste HVAC-systeem te kiezen, moet je de basis van de Installatietechniek kennen. Waar begin je?

1. Verwarmingssystemen:

   • Cv-ketels (op gas, maar steeds vaker alternatieven),

   • Warmtepompen (lucht-water, water-water, grondgebonden),

   • Stadsverwarming,

   • Infraroodpanelen (afhankelijk van de toepassing).

2. Ventilatie:

   • Natuurlijke ventilatie (roosters, open ramen) - vaak niet voldoende voor in de industrie,

   • Mechanische ventilatie (centrale afzuiging en aanvoer),

   • Warmte-terugwinsystemen (WTW),

   • Filterinstallaties (HEPA, actieve kool, etc.).

3. Koeling / Airconditioning:

   • Split-units (bekend in veel kantoren),

   • VRF/VRV-systemen (multi-splits voor grotere gebouwen),

   • Chillers, koelinstallaties, koudwatermachines,

   • Koeltorens voor industriële toepassingen.

4. Regel- en besturingstechniek:

   • Thermostaten, sensoren, Building Management Systems (BMS),

   • Slimme koppelingen met IoT-toepassingen.

Waarom is dit belangrijk voor jou als Installatietechnicus? Omdat je hiermee voldoende technische kennis hebt om advies te kunnen geven. En dat vergroot je toegevoegde waarde op de arbeidsmarkt.

3: Hoe bepaal je de eisen?

Om te weten welk HVAC-systeem bij een project past, stel je als installatietechnicus een heleboel vragen. Hier een paar belangrijke:

1. Gebouwtype: Is het een fabriek, een cleanroom of een kantoorpand?

2. Capaciteit: Hoeveel mensen of machines moeten worden bediend? Hoeveel warmte komt er vrij uit productieprocessen?

3. Temperatuur- en vochtigheidseisen: Sommige processen hebben strenge tolerantie (bijvoorbeeld ±1°C), andere zijn wat losser. Hoe zit dat hier?

4. Ventilatiebehoefte: Is er veel stof, rook, chemische dampen? Zijn er eisen voor frisse lucht?

5. Energie-efficiëntie: Is het pand goed geïsoleerd? Zijn er duurzaamheidsdoelen, zoals BREEAM- of LEED-certificering?

6. Budget: Hoeveel wil/kan de opdrachtgever uitgeven? En wat zijn de terugverdientijden?

Tip: Laat je niet afschrikken door complexe gebouwinstallaties. Als je net start en je je eerste stappen in een carrière in de Installatietechniek zet, is het logisch dat je niet meteen álle antwoorden weet. Maar je leert gaandeweg.

4: De rol van jou als Installatietechnicus in ontwerp en uitvoering

Jij bent misschien wel degene die:

Calculaties maakt: Hoeveel vermogen is er nodig om de gewenste temperatuur te behalen of te handhaven?

Systemen selecteert: Ga je voor een warmtepomp, een HR-ketel, of misschien een hybride oplossing?

Tekent en monteert: Waar komen de leidingen, kanalen en units te hangen?

Inregelt: Zodra alles is geplaatst, moet je het systeem finetunen. Een slecht ingeregeld systeem kan tot wel 20% meer energie verbruiken [bron: MasterWatt].

Het leuke is dat je in de Installatietechniek vaak allround bezig bent: je zit niet de hele dag op kantoor te ontwerpen of in de werkplaats te sleutelen. Je schakelt tussen theorie en praktijk. Juist die afwisseling maakt het werk zo tof.

5: Industrie vs. utiliteit

5.1 Industriële omgevingen

In fabrieken en werkplaatsen heb je soms te maken met hoge concentraties stof, rook, chemicaliën, en grote warmtepieken door machines. De ventilatie- en koelsystemen moeten hier vaak krachtiger zijn.

5.2 Utiliteitsbouw

Kantoren, ziekenhuizen, scholen - hier draait het meestal om comfort en veel gezondheidsnormen (het binnenklimaat moet namelijk goed zijn voor werknemers en bezoekers). Er wordt veel aandacht besteed aan frisse lucht, temperatuurbeheersing en energiebesparing.

5.3 Overlap

Een bedrijfsverzamelgebouw kan zowel kantoren als kleine productieruimtes hebben. Dan combineer je beide werelden.

6: Tips om als Installatietechnicus het juiste HVAC-systeem te adviseren

1.      Begin met een grondige analyse

Loop rond in het gebouw of de hal, praat met Operators en productiemedewerkers. Zij kennen de dagelijkse praktijk vaak beter dan de directie. Welke problemen ervaren ze?

2.      Maak gebruik van meetdata

Pak een datalogger en meet over een langere periode de temperatuur, vochtigheid en luchtkwaliteit. Zo krijg je objectieve gegevens.

3.      Overweeg toekomstplannen

Komt er een uitbreiding van de productie? Willen ze binnen drie jaar overschakelen op groene stroom? Neem dat mee in je ontwerp zodat er later niet opnieuw geïnvesteerd hoeft te worden in een heel nieuw systeem.

4.      Stel meerdere scenario’s voor

Laat zien wat de voordelen en nadelen zijn van bijvoorbeeld een lucht-water warmtepomp versus een HR-ketel met warmteterugwinning. Zo kan de klant een betere keuze maken.

5.      Regel en test

Zelfs het meest geweldige ontwerp kan mislukken als het niet goed wordt ingeregeld. Reserveer tijd voor testing en finetuning.

7: Wat kan er misgaan?

In elke technische job gebeuren er weleens ongelukken. Maar liever niet in grootschalige installatieprojecten, want dat wordt meteen heel duur. Veelvoorkomende fouten zijn onder andere:

1.      Verkeerd dimensioneren:

Een over-gedimensioneerde airco zal voortdurend in- en uitschakelen. Dit leidt tot onnodig energieverbruik en slijtage. Een te kleine warmtepomp kan de boel nooit goed verwarmen in de winter.

2.      Verkeerde plaatsing van componenten:

Als je luchtbehandelingskasten of sensoren op de verkeerde plek zet (bijvoorbeeld naast een hete machine), krijg je onbetrouwbare metingen.

3.      Verwaarlozen van onderhoud:

Gebeurt nog veel te vaak. Filters die verstopt raken en sensoren die vervuilen. Het gevolg: onnodige storingen en torenhoge energierekeningen.

4.      Gebrekkige communicatie:

De ene partij wil linksom. De andere rechtsom. Als Installatietechnicus ben je vaak de spin in het web tussen opdrachtgevers, adviseurs en leveranciers. Slechte afstemming zorgt voor fouten in de uitvoering.

Meer van dit soort valkuilen vind je in dit interessante artikel. Leer van andermans missers en pak je voorsprong!

8: Carrièremogelijkheden in de Installatietechniek

Krijg je er al zin in om met je gereedschapskist op pad te gaan? Mooi! De vraag naar technisch geschoold personeel is namelijk enorm.

8.1 Starter in de Installatietechniek

Je begint in de Installatietechniek vaak als Monteur of Assistent. Zo leer je de kneepjes van de praktijk.

Welke opleidingen zijn handig? Installatietechniek of Elektrotechniek, eventueel aangevuld met cursussen als F-gassen of VCA.

8.2 Van zzp naar loondienst of andersom

Veel Installatietechnici beginnen in loondienst en stappen later over naar zzp. Of juist andersom. In loondienst heb je zekerheid en een vast team, als zzp’er heb je vrijheid en kun je je eigen projecten kiezen. Twijfel je? Dan is ons blog over de stap van zzp naar loondienst in de Installatietechniek misschien precies wat je nodig hebt.

8.3 Verdere specialisaties

• Meet- en regeltechniek

• Projectleiding

• Duurzame energie

9: De toekomst van HVAC

De wereld verandert razendsnel. En de Installatietechniek verandert mee. Een paar trends om goed in de gaten te houden zijn:

9.1 Duurzaamheid

Strengere wet- en regelgeving (zoals de Europese Green Deal) zorgt voor extra druk op energiebesparing en duurzame systemen. Wie daar verstand van heeft, is goud waard.

9.2 Internet of Things (IoT)

Slimme sensoren en data-analyse maken het mogelijk om HVAC-systemen steeds preciezer te monitoren en bij te stellen.

9.3 Nieuwe koelmiddelen

Traditionele (synthetische) koelmiddelen staan onder druk vanwege de F-gassenverordening. Koolwaterstoffen, CO2 en andere ‘groene’ alternatieven winnen daardoor terrein. Kennis van deze middelen maakt jou meteen een specialist.

9.4 Smart Buildings

Integratie van alles in één systeem: van verlichting tot beveiliging en HVAC. Dit stelt hoge eisen aan je kennis en samenwerking met andere disciplines (IT, elektro, security).

10: Realistische salaris- en groeimogelijkheden

Ja, we willen allemaal lol in ons werk, maar laten we eerlijk zijn: een fijn salaris en doorgroeimogelijkheden tellen ook zwaar mee.

Mbo-starters in de Installatietechniek beginnen vaak rond de €2400 - €2800 bruto per maand (afhankelijk van ervaring, regio, CAO, etc.).

Hbo’ers of ervaren technici met certificaten kunnen snel doorgroeien richting €3000 - €4000 bruto per maand en soms meer, zeker in projectleidersfuncties.

Specialisten in onder andere Meet- en Regeltechniek kunnen nóg hoger in de markt liggen, zeker als je schaars talent in huis hebt.

Bovendien is er een hoop vraag. Grote kans dus dat je straks kunt onderhandelen over opleidingsbudget, auto van de zaak of andere extra’s.

Nu weet je alles over HVAC-systemen!

Om nog even terug te komen op de hamvraag: Hoe bepaal je welk HVAC-systeem het beste past bij een bepaald gebouw of productieproces? Als Installatietechnicus kijk je naar:

1. Gebouwtype, productieproces en gebruiksintensiteit.

2. Technische eisen: temperatuur, vochtigheid en luchtkwaliteit.

3. Energie-efficiëntie en budget.

4. Toekomstplannen en duurzaamheid.

5. De juiste dimensionering, installatie en onderhoud.

De Installatietechniek is breed, boeiend en barst van de carrièremogelijkheden. En HVAC? Dat is een vakgebied waarin je je nooit hoeft te vervelen. Neem daarom zeker een kijkje tussen onze vacatures en wie weet  werk jij straks met de meest uitdagende HVAC-systemen!